Vào năm 1820, một con tàu của Nga đã phát hiện ra một bờ băng cao chót vót ở phía chân trời. Đây là lần đầu tiên người ta nhìn thấy Thềm băng Fimbul, đánh dấu sự khám phá chính thức về một lục địa mới: Nam Cực.
Ngày nay, Trái Đất có 7 lục địa bao gồm Châu Âu, Châu Á, Châu Phi, Bắc Mỹ, Nam Mỹ, Úc và Nam Cực.
Nhưng vào năm 2017, câu chuyện đã có một bước ngoặt bất ngờ - mô hình 7 lục địa từ lâu là một sai lầm. Zealandia, vùng đất đã bị thất lạc từ lâu ở đông nam nước Úc, hay còn gọi là lục địa thứ 8 bị lãng quên. Các nhà khoa học từ lâu đã dự đoán sự tồn tại của vùng đất bị biến mất trong 375 năm qua - do nó gần như chìm hoàn toàn dưới 1-2 km mực nước. Bây giờ họ đang bắt đầu làm sáng tỏ bí mật của nó.
Vào tháng 10 này, một nhóm các nhà nghiên cứu quốc tế đã công bố bản đồ chi tiết nhất về Zealandia - toàn bộ 5 triệu km2 dưới nước và địa chất của nó. Họ đã phát hiện ra sự hình thành của lục địa bí ẩn này - tại sao nó bị che khuất dưới những con sóng trong 25 triệu năm qua.
Hình thành từ thời xa xưa
Zealandia được hình thành khoảng 83 triệu năm trước, vào kỷ Phấn trắng. Tuy nhiên, hành trình của nó bắt đầu từ 100 triệu năm trước, khi siêu lục địa Gondwana bị tách rời. Lục địa nhỏ nhất, mỏng nhất và trẻ nhất thế giới tự hình thành, trong khi phía tây bắc và tây nam Gondwana lần lượt trở thành Úc và Nam Cực.
Người ta cho rằng toàn bộ hoặc một phần Zealandia tồn tại như một hòn đảo trong một thời gian. Nhưng khoảng 25 triệu năm trước, nó đã biến mất dưới đại dương.
New Zealand là mũi của một lục địa khổng lồ dưới đáy biển Tasman. Ảnh: Hội đồng AucklandNew Zealand là một phần nhỏ của vùng đất ẩn danh rộng lớn xuất hiện vào năm 2002, khi các nhà khoa học sử dụng phép đo độ sâu - nghiên cứu về độ sâu của các vùng nước - để phân tích khu vực. Đại dương phía trên Zealandia nông hơn đáng kể so với đại dương xung quanh nó, cho thấy khu vực này không nằm dưới một mảng kiến tạo đại dương - giống như hầu hết các đại dương trên thế giới - đại dương lục địa.
Năm 2017, khi các nhà khoa học tập hợp nhiều bằng chứng, bao gồm dữ liệu về loại đá và độ dày tương đối– các mảng đại dương có xu hướng mỏng hơn – kết luận rằng đây thực sự là một lục địa mới. Đây không phải là một mảnh lục địa hay tiểu lục địa đơn thuần mà là thực tế, 95% trong số đó chìm dưới nước.
Tuy nhiên, bất chấp sự phấn khích xung quanh việc phát hiện ra một lục địa mới, nhiều chi tiết về sự hình thành ban đầu của Zealandia vẫn còn khó nắm bắt. Điều này một phần là do sự kiện kỳ lạ xảy ra khi nó tách khỏi Gondwana.
Khó khăn trong việc nghiên cứu
Năm 2019, một nhóm các nhà khoa học quốc tế đã lập bản đồ địa chất của Nam Zealandia. Nghiên cứu tiết lộ rằng ở một thời điểm nào đó, Zealandia đã bị kéo căng - bị kéo ra xa nhau bởi các lực kiến tạo, khiến lục địa này mỏng đi so với các mảng lục địa thông thường và tạo ra các vết đứt gãy mà sau này trở thành lớp vỏ đại dương. Trong quá trình đó, nó trở nên méo mó và việc tìm ra hình dạng ban đầu của nó trở nên khó khăn hơn nhiều.
Phân tích về đá từ lục địa đã mất cho thấy quá trình giãn nở xảy ra theo hai giai đoạn. Lần đầu tiên bắt đầu vào khoảng 89-101 triệu năm trước, dẫn đến một vết rách tạo thành Biển Tasman ở giữa Australia và New Zealand. Giai đoạn thứ hai bắt đầu cách đây 80-90 triệu năm trước, dẫn đến việc Zealandia tách ra khỏi Tây Nam Cực và tạo ra Thái Bình Dương. Nhưng vẫn còn nhiều bí ẩn chưa được giải thích - và nửa còn lại của lục địa này vẫn chưa được nghiên cứu chi tiết.
Lịch sử địa chất cổ xưa của vùng Aotearoa vẫn đang được khám phá. Ảnh: NASA Johnson (CC 2.0)Chìm dần dưới sóng biển
Một nhóm nghiên cứu khác – có sự tham gia của nhiều nhà địa chất trước đây – đã lập biểu đồ Bắc Zealandia.
Lần này, họ phân tích những tảng đá được nạo vét từ Fairway Ridge, một khu vực ở Nam Thái Bình Dương ngoài khơi Australia, nơi tạo thành mũi cực bắc của Zealandia. Những tàn tích cổ xưa này, khô hạn trong 25 triệu năm, bao gồm hỗn hợp đá lửa - được hình thành bởi quá trình núi lửa - và trầm tích được tạo ra trong các lưu vực nông ngay ngoài khơi Zealandia.
Bằng cách phân tích thành phần hóa học và các đồng vị phóng xạ sâu bên trong, các nhà khoa học đã ước tính được tuổi và nguồn gốc của chúng. Cổ nhất là những viên sỏi có niên đại từ kỷ Phấn trắng sớm (khoảng 130-110 triệu năm tuổi), tiếp theo là sa thạch từ kỷ Phấn trắng muộn (khoảng 95 triệu năm tuổi) và đá bazan trẻ từ Thế Eocene (khoảng 40 triệu năm tuổi).
Các bản đồ thu được của Zealandia đã biến nó từ một khối không có gì đặc biệt thành một nơi có nhiều dải địa chất đặc biệt chạy dọc theo chiều dài từ tây bắc đến đông nam. Những điều này phù hợp với địa chất của Tây Nam Cực giống như một trò chơi ghép hình, minh chứng rằng khu vực này và Zealandia đã từng gắn liền với nhau.
Giai đoạn tiếp theo của cuộc điều tra là xem xét các phép đo dị thường từ tính ở đáy đại dương xung quanh Zealandia. Những biến đổi về cường độ từ trường của Trái đất tạo thành một bản ghi vô hình về cách các mảng kiến tạo di chuyển theo thời gian. Quá trình kéo dài của lục địa này, kéo dài hàng triệu năm và thậm chí còn đổi hướng - dẫn đến một lục địa siêu mỏng cuối cùng bị chìm xuống.
Zealandia cuối cùng cũng bắt đầu tiết lộ bí mật của mình. Nhưng với phần lớn vùng đất bí ẩn này nằm dưới hàng km nước, sẽ phải mất một thời gian để tiết lộ tất cả.
* Bài viết này được đăng lần đầu trên BBC.
Theo rnz.co.nz – Noo Thuyen
