Bài viết bởi Collin Bjork của The Conversation
Ảnh: Riccardo MilaniÝ kiến - Có thể thấy được nhiều tin đồn xung quanh công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) như ChatGPT. Mọi người vừa hào hứng vừa lo sợ trước khả năng của những công cụ này. Rõ ràng, những công nghệ này sẽ thay đổi cách viết của mọi người. Nhưng xét về những gì mọi người viết, những công nghệ này dường như đang giữ nguyên hiện trạng.
Trên thực tế, cách các công cụ này hiện đang được xây dựng dường như để đồng nhất hóa cách viết - làm cho mọi văn bản gần như giống nhau. Và cách viết giống nhau không chỉ gây ra sự nhàm chán; nó cũng kéo dài sự bất bình đẳng.
Khi các công cụ ưu tiên cách viết này hơn cách viết khác, chúng sẽ tạo ra các hệ thống phân cấp vốn không có sự công bằng giữa Tiếng Anh - Mỹ chuẩn (SAE: Standard American English) và Tiếng Anh - Anh so với các ngôn ngữ và cách viết khác.
ChatGPT hoạt động như thế nào?
Các công cụ như ChatGPT được gọi là mô hình ngôn ngữ lớn (LLM). LLM trả lời theo dạng văn bản đối với mệnh lệnh của con người, bằng cách sử dụng mô hình ngôn ngữ lớn.
Tuy nhiên, điều quan trọng là ChatGPT không biết nghĩa của từ. ChatGPT tạo ra một văn bản có nghĩa bằng cách sắp xếp một núi các từ, sau đó đối chiếu các từ đó thành văn bản có nghĩa để phản hồi phù hợp với ngữ cảnh của truy vấn.
Nói cách khác, ChatGPT phản hồi các truy vấn bằng cách dựa vào các ngữ cảnh, cấu trúc phong cách, hình thức viết, mẫu ngôn ngữ và lượng từ.
Theo mặc định, chức năng này có nghĩa là ChatGPT sử dụng các cách viết và ngôn ngữ phổ biến, loại bỏ các cách viết và ngôn ngữ ít phổ biến hơn.
Mất đi sự đa dạng
Các phương thức viết phổ biến không ngẫu nhiên trở nên chiếm ưu thế. Nó trở nên thống trị vì một xã hội muốn khẳng định quyền lực đối với một xã hội khác.
Ví dụ, Tiếng Anh không chỉ có một loại, mà nó chia thành nhiều loại khác nhau.
Chẳng hạn, quyết định ưu tiên tiếng Anh Mỹ chuẩn trong nhiều lớp học ở Hoa Kỳ có nghĩa là khi nói và viết Tiếng Anh của người Mỹ da đen - một ngôn ngữ có ngữ pháp, từ vựng và lịch sử khách chiến đáng chú ý, sẽ bị phạt và chỉ trích.
Tương tự như vậy, ở Aotearoa New Zealand, tiếng Anh – Anh trở nên phổ biến không phải vì bản chất nó tốt hơn tiếng Māori. Thay vào đó, những người thực dân châu Âu muốn xóa bỏ văn hóa Maori, và tiếng Anh - Anh đã trở thành một công cụ để thực hiện mục đích đó. Vào thế kỷ 20, học sinh thường xuyên bị phạt vì nói tiếng Maori trong trường học.
Đi ngược lại mặc định
Những người ủng hộ ChatGPT sẽ thấy rằng ChatGPT có thể đọc, phân tích và tạo văn bản bằng nhiều ngôn ngữ, bao gồm cả Tiếng Anh của người Mỹ da đen và tiếng Māori.
Nhưng mối quan tâm không phải là những gì ChatGPT có thể làm.
Đó là về cài đặt mặc định của nó. Đó là về cách ChatGPT được định cấu hình để coi một số hình thức viết là bình thường, phổ biến và đáng mong đợi. Và đó là về cách ChatGPT tạo ra các dạng viết không theo tiêu chuẩn.
Sự mặc định này cũng xảy ra với công cụ gần giống ChatGPT - Dall-E 2. Công cụ AI tạo hình ảnh này được yêu cầu tạo hình ảnh cho bài viết dựa trên câu sau: "cận cảnh bàn tay đang gõ trên máy tính xách tay". Chương trình đã tạo ra bốn hình ảnh. Tất cả hình ảnh đều là bàn tay trắng của nam.
Chương trình cần một yêu cầu cụ thể hơn để tạo ra hình ảnh có bàn tay của người da màu bởi vì ngay cả những cách mà AI trực quan hóa cách viết cũng bị chi phối bởi những người da trắng.
Cuối cùng, kiểu thiên vị thuật toán này khi tiếng Anh của người da trắng trở thành tiêu chuẩn của cách viết, đồng thời đẩy những ngôn ngữ khác ra rìa.
Làm sao lại có điều này?
Không có gì ngạc nhiên khi chức năng mặc định của ChatGPT dường như ưu tiên các hình thức viết tiếng Anh do người da trắng phát triển. Những người da trắng từ lâu đã thống trị nhiều lĩnh vực viết, bao gồm báo chí, luật, chính trị, y học, khoa học máy tính và học thuật.
Những người da trắng này đã viết hàng tỷ từ, nhiều hơn rất nhiều lần so với các đồng nghiệp da màu của họ. Khối lượng từ khổng lồ mà người da trắng đã viết có khả năng cấu thành phần lớn các mô hình học tập của ChatGPT, mặc dù công ty mẹ của ChatGPT -OpenAI, không tiết lộ công khai tài liệu nguồn của nó.
Vì vậy, khi người dùng yêu cầu ChatGPT tạo nội dung trong bất kỳ lĩnh vực nào trong số này, sản phẩm mặc định được viết bằng giọng nói, phong cách và ngôn ngữ của chính những người da trắng.
Thách thức chuẩn mực
Một số người sẽ nói rằng chúng ta cần các tiêu chuẩn và thống nhất trong văn viết. Họ lập luận rằng chúng ta cần dạy mọi người viết bằng tiếng Anh – Anh hoặc SAE để mọi người không bỏ lỡ công việc và cơ hội đi lên vì họ viết theo một cách khác.
Nhưng lối suy nghĩ đó chỉ có nghĩa là đầu hàng trước những định kiến tại nơi làm việc và đồng tình với sự bất bình đẳng. Thay vào đó, các học giả khác nói rằng chúng ta cần phải đặt ra thách thức cho sự mất công bằng đó và khuyến khích mọi người nắm bắt những khả năng tu từ phong phú trong sự đa dạng ngôn ngữ của họ.
Các nhà giáo dục ủng hộ sự đa dạng về ngôn ngữ có thể loại bỏ các công cụ AI tạo văn bản khỏi trường học và trường đại học của họ.
Nhưng điều đáng nhớ là bản thân chữ viết là một công cụ đã và vẫn đang làm tăng sự bất bình đẳng. Học giả văn học Alice Te Punga Somerville gọi đây là "sự không thể tách rời của văn bản khỏi lịch sử và bạo lực đang diễn ra."
Tuy nhiên, để đối phó với mối đe dọa này, Giáo sư Somerville không ủng hộ từ bỏ hoàn toàn việc viết lách. Thay vào đó, cô ấy sử dụng công cụ viết phê bình và sáng tạo để chống lại sự phân biệt.
Thay vào đó, dưới sự dẫn dắt của cô ấy, các nhà giáo dục có thể khuyến khích học sinh phát triển những cách mới trong sử dụng những công cụ này nhằm tạo nên một tương lai công bằng hơn. Làm như vậy có nghĩa là, như Giáo sư Vershawn Young nói bằng tiếng Anh của người Mỹ da đen:
Hình thức viết sẽ mang một chút khác biệt so với sự mong đợi. Và chúng tôi mang đến một kết quả vô cùng tốt khác – đó là làm giảm đi những định kiến.
* Collin Bjork là giảng viên cấp cao tại Đại học Massey. Câu chuyện này ban đầu được xuất bản trên The Conversation.
Theo rnz.co.nz - Lan Trinh